Verslag groep 77 Ghana

Navrongo en Bolgatanga, Ghana
Groep 77: 19 t/m 23 oktober 2015 
Follow-up 59.1: 26-27 oktober 2015

Door Jeannette Baart

Op de motor

Ik zit achterop een motor. De wind waait door mijn haren en dat is heerlijk. Want het is hier bloedheet. Ik blijk in de heetste regio van Ghana te zijn, om precies te zijn in Navrongo, een plaats in de ‘Upper East Region, niet ver van de grens van Burkina Faso. Ik ben hier twee dagen eerder aangekomen en ben nu op weg naar de tweede dag van de 5-daagse training. Hillary Adongo, mijn Lokale Projectcoördinator en directeur van de Restorative Seed Society, bestuurt de motor. Terwijl het rommelige en kleurrijke straatleven aan mij voorbij trekt, denk ik terug aan de eerste dag van de training, de dag van de start…

Even improviseren

Die eerste dag komen we heel bijtijds aan bij het kleine zaaltje, waar de training plaatsvindt, in het pand van Norghavo Computer Training Centre. De ruimte is wat donker en smal, maar het meubilair is redelijk in orde. Na wat denkwerk maak ik met de hulp van wat touwtjes en een stok die ik buiten vind een constructie, waar we de flip-over vellen aan op kunnen hangen. De ruimte ligt in het groen, iets verderop staat een gebouwtje met een toilet. Bij inspectie hoop ik vurig dat ik er geen gebruik van hoef te maken.

Coöperatief en beleefd

De training zou beginnen om 9.30 uur, maar start feitelijk pas een uur later wanneer we negen deelnemers hebben. Er ontbreken er nog zes, maar nog langer wachten is geen optie. We beginnen met een gebed, de uitleg van het programma, het kiezen van een dagleider en het voorlezen van een verhaal. Deze start wordt ons dagelijks ritueel. Hillary is co-trainer en verzorgt af en toe een klein gedeelte uit het programma.
Er zitten vijf mannen en vier vrouwen in de groep, wat een leuk evenwicht vormt. Zij werken bij verschillende ngo’s: een paar vrouwengroepen, een groep die gezinnen ondersteunt, een jongerengroep, een milieugroep en een organisatie die opleidingen verzorgt. Het zijn stuk voor stuk gedreven mensen. Dat ontdek ik eigenlijk vooral gaandeweg de training, want op deze eerste dag zijn ze wat stil, coöperatief en erg beleefd.
We breken het ijs met een speelse kennismakingsoefening en gaan met het inhoudelijke gedeelte van het programma aan de slag. De vraag wat nou eigenlijk een goede leider is, houdt de gemoederen meteen bezig. Daar blijken vrij expliciete opvatting over te bestaan, die gedragen worden door hun belangrijkste waarden.
We vervolgen deze eerste dag met meer algemene thema’s en constateren aan het eind van dag 1 dat we een beetje aan elkaar beginnen te wennen. Ik keer terug naar mijn hotel en bespreek de dag na met Hillary.
Die week rijden we zo dagelijks met de motor naar de trainingslocatie, langs de vele kraampjes, de gevangenis, (waar zo’n 200 gevangenen vier ruimtes delen en bij toerbeurt slapen op de grond) en de talloze compounds, waar vaak een aantal gezinnen bij elkaar woont.

Toch maar proberen?

Dag 2 volgt op een nacht met regen, onweer en (alweer) stroomuitval. Vandaag hebben we het over onze persoonlijke waarden en hoe deze inhoud geven aan ons leiderschap en de organisatie waarvoor gekozen is. Ook het situationeel leiderschap en timemanagement komen aan de orde. Op het eind van de dag, als iedereen het wel heel erg warm begint te krijgen, gaan we -na een voorbereiding die betrekking heeft op ieders kwaliteiten in een team- naar buiten voor een uitdagende teamoefening. Er hangt een touw op ooghoogte en de mannen moeten er allemaal overheen. De vrouwen in hun prachtige jurken zijn de leiders. Alle reacties op de oefening komen voorbij: ‘Dit kan helemaal niet’, ‘We omzeilen de regels’, ‘We stoppen ermee’….tot: ‘Toch maar proberen?’, ‘Ik heb toch nog een idee’, ‘We moeten beter naar elkaar luisteren’ en uiteindelijk: letterlijk de schouders eronder. Mijn opmerking “Het kan echt! Andere groepen is dit ook gelukt” bleek het duwtje dat uiteindelijk leidde tot de oplossing. Vreugde, opluchting en een enorm leermoment: maak gebruik van elkaars kracht en van de verschillen, geloof echt in je mogelijkheden en communiceer altijd over alle ideeën. De deelnemers leggen een mooie parallel naar hun werk bij de ngo en besluiten veel meer gebruik te maken van de sterke kanten van hun teamleden.
Aan het einde van de dag realiseer ik mij dat de deelnemers echt loskomen en ik steeds meer contact met hen begin te krijgen. Dat gaat de goede kant op!

Fouten toegeven

De derde trainingsdag staat geheel in het teken van communicatie: tijdens een buitenoefening ervaren deelnemers eerst de kern ervan: push en pull. Er wordt veel gelachen en eenmaal terug in de trainingsruimte is er -na de uitleg- veel herkenning, met name met betrekking tot het eigen voorkeursgedrag. We bespreken ook of we onszelf toestaan om fouten te maken en hoe is het om deze toe te geven. De deelnemers geven aan dat dat lastig voor ze is, omdat het ‘embarrassing’ voelt. We gaan hier wat dieper op in en leggen een relatie naar het leerproces waarin iedereen zit. We bespreken ook hoe ze daar in hun leiderschap mee omgaan. Dat geeft lucht: hoewel het moeilijk is om fouten toe te geven, horen ze wel bij ontwikkelen! Sommigen besluiten er in hun rol als leider wat anders mee om te gaan: soms moet een medewerker leren en dan helpt het om op een andere manier over diens fouten te praten.
De rest van de dag oefenen we met verschillende communicatiestijlen: we discussiëren, we doen de oefening over vooronderstellingen en we doen een inspiratieoefening met een jury. Ik stel vast dat het werken met korte theorieën, goede relevante oefeningen en de vertaling daarvan naar hun werk het beste werken. De deelnemers zijn actief, hebben erg veel plezier en leren veel.

Motiveren

Gedurende de vierde dag word ik steeds enthousiaster: wat een leuke, actieve en leerzame dag. We hebben het over motiveren van medewerkers en in de rollenspellen zie ik dat de deelnemers echt geleerd hebben van dag 3, waarin ze zich bewust werden van hun eigen voorkeursstijlen. In de middag hebben we het over conflictmanagement en mediation. De stoelenoefening buiten wordt weer ingezet en het effect is wederom fantastisch. De groep lost, na aanvankelijk veel trekken en duwen, de situatie adequaat op onder leiding van accommodator Patricia. Na afloop herkennen de observatoren loepzuiver de conflictstijlen en we leggen opnieuw de parallel naar hun eigen ngo.
We sluiten de dag af met de elevator pitch. Ik heb een gevoel van trots als ik zie dat het iedereen lukt zichzelf, de organisatie en de resultaten kort, bondig en pakkend voor het voetlicht te brengen. Wat een mooie, constructieve dag.
Aan het eind van de dag staat er een cadeautje buiten ‘voor de Libre trainer’, uit dankbaarheid voor hetgeen gebracht wordt: een gevlochten mandje. Hillary voegt er aan toe dat de Libretrainers dit verdienen; hij bewondert ze om hun niet aflatende energie en aandacht waarmee ze in de training werken. Heerlijk, die complimenten.

De theorie toegepast in de praktijk

Dag 5, de laatste dag. Met een gevoel van weemoed ga ik naar de trainingsruimte. Voor mijn gevoel zijn de dagen omgevlogen. En we hebben zoveel gedaan en er is zo’n mooi contact ontstaan.
Bij binnenkomst begint Clare te vertellen hoe ze de avond ervoor besloten heeft op te treden bij een conflict tussen twee van haar buren, een echtpaar. Ze is het gesprek aangegaan en heeft beide partijen uitgenodigd hun zegje te doen en daarnaast goed naar elkaar te luisteren. Ik word er helemaal blij van: ze heeft gisteren niet alleen veel geleerd, het heeft haar ook sterker gemaakt en de moed gegeven iets te doen als twee mensen een conflict hebben. De hele groep is trots op haar.

Een belangrijk onderwerp van deze dag is coaching. De boodschap wordt goed begrepen: een goede leider nodigt zijn medewerkers uit om zelf na te denken als zij tegen problemen aan lopen. Ze vinden het een eyeopener en zijn er erg enthousiast over. Na de uitleg en een voorbeeldgesprek, coachen de deelnemers elkaar. Ik zie dat ze het uitstekend begrepen hebben en het -terwijl het toch echt niet makkelijk is- prima toepassen.
Daarmee is meteen ook het laatste thema van de training behandeld. We maken ruim de tijd om af te ronden, voornemens te formuleren en te evalueren en eindigen met de complimentenspeeddate, inmiddels bekend als een werkvorm die garant staat voor een vrolijke en positieve afsluiting.
We sluiten af met een feestje met muziek en veel (honden)vlees. En natuurlijk de certificaten waarmee iedereen trots op de foto gaat. En terwijl ik de laatste keer achter op de motor klim, weet ik dat we vijf mooie en bijzonder zinvolle dagen hebben gehad.

In het weekend naar het noorden

Na de training reizen we terug naar Bolgatanga, waar vriendin Juana Kibbelaar gearriveerd is. Juana is niet alleen een vriendin, ook is zij de drijvende kracht achter OTRA (Onderwijs – Training en Advies), een organisatie die zich richt op de verbetering van onderwijsresultaten door versterking van taal- en leesvaardigheden in basisonderwijs en VVE op de Antillen. We gebruiken het weekend om een paar bijzondere plekken in het noorden van Ghana te bekijken. We bezoeken onder meer Paga en een slavenkamp, dat aan de grens met Burkino Faso ligt.

Follow-up training

Maandagochtend begeven we ons naar de plaatselijke bibliotheek van Bolgatanga om de 2-daagse follow- up training te verzorgen van de groep die hier vorig jaar getraind is door Libre-collega Jeannelies Lof. Het is even onwennig, zo’n nieuwe groep. Voelbaar is wel dat de deelnemers iets hebben opgebouwd met elkaar tijdens de 5-daagse training. De groep is luidruchtig en men is duidelijk blij elkaar weer terug te zien na een jaar. Grappen van een jaar geleden worden eindeloos herhaald en er wordt heel wat afgelachen.

Verhalen vertellen

Juana fungeert als co-trainer. Na de opening en het gebed vertelt zij één van de verhalen die ik altijd gebruik bij mijn Libretrainingen. Ze wordt meteen omarmd; dat gaat goed! Ze verzorgt ook nog een leuke en vrolijke beginoefening, en zie: het spreekwoordelijke ijs is gebroken. De eerste dag wordt gevuld met terugkijken en oogsten van alles wat de deelnemers in de training geleerd hebben. Genoemd worden onder andere: goed met tijd omgaan, gaan voor ‘win-win’ (conflict-management en mediation), anderen uit laten praten en goed luisteren, niet te snel oordelen, beter met problemen met de eigen groep omgaan et cetera.
Dan gaan de deelnemers aan de slag met ‘verhalen’ vertellen. Het verhaal zou moeten gaan over eigen progressie en successen als leider: sommigen vertellen echt een mooi, persoonlijk verhaal, anderen kiezen een meer traditioneel verhaal met een moraal, waar zij zelf als leider achter staan.
Tussen de verhalen door bied ik -ter afwisseling- de oefening aan over aannames. Ook worden thema’s verzameld voor dag 2.

Obama

De volgende dag worden de resterende verhalen verteld en werken we met communicatiestijlen, conflict management en coaching. De thema’s sluiten naadloos op elkaar aan. Tussendoor bezoekt Mark, een talentvolle deelnemer aan een van de vorige trainingen, de groep. Hij vertelt dat de Libretraining voor hem het begin is geweest van een ontwikkelingstraject dat hem tot aan president Obama bracht! Na de training was hij zo enthousiast, dat hij heeft geopteerd voor een beurs die ondersteunde bij uitzending naar de VS, om daar meer leiderschapstrainingen te volgen. Niet alleen blijkt hij een opsteker voor hetgeen Libre doet; ook is hij inspirerend voor de deelnemers die hij motiveert om de ingezette ontwikkeling te vervolgen.
Het laatste onderwerp is de elevator pitch, waar iedereen erg blij mee is. Als we later op de middag uit elkaar gaan, stellen we met elkaar vast dat het twee mooie dagen waren, waarin geoogst en geleerd is. We nemen afscheid in de wetenschap dat Libre opnieuw een groep mensen veel handvatten geboden heeft waarmee zij hun leiderschap verder kunnen ontwikkelen.

En nog een workshop

Na Bolgatanga reizen we terug naar het zuiden. Het is een lange reis naar Kumasi, de tweede stad van Ghana met twee miljoen inwoners en een ongelofelijke verkeerschaos. We komen er met de bus aan en zijn alleen al twee uur bezig om bij het busstation te komen.
In Kumasi is een universiteit waar ik de volgende dag een workshop geef. Hillary had tevoren gevraagd of ik die wilde verzorgen. In overleg is ervoor gekozen niet een hele lezing over een onderwerp te houden, maar te kiezen voor een actieve werkvorm. Het onderwerp is ‘inspireren’, een mooi onderwerp voor studenten waarvan een deel gevormd wordt door toekomstige leiders. Inspireren veronderstelt een toekomstvisie waar je in gelooft. De workshop zou ongeveer twee uur duren en zou beginnen om tien uur.
Bij aankomst op de universiteitscampus worden we naar een zaaltje geleid, waarnaast een kerkelijke bijeenkomst plaatsvindt met veel gezang en gepraat door hard afgestelde microfoons. Dat wordt wat je noemt ‘een uitdaging’! We starten bijna een uur na de afgesproken tijd. Na mijn inleiding -die mooie vragen en reacties oproept- zetten we de studenten in kleine groepjes aan het werk: deel je toekomstdromen met elkaar, zoek naar de gedeelde droom en bereid een inspirerende presentatie voor. De presentatie wordt aan de ‘jury’ gegeven, die een denkbeeldig bedrag toekent aan de winnaar.

Na de voorbereidingstijd besluiten we voor de presentaties te verhuizen naar een andere ruimte. Tegen Gods luidruchtige woord kunnen we niet op! De presentaties stemmen ons enorm positief. We hadden als voorwaarde gesteld dat de visie geïnspireerd moest zijn op een positieve bijdrage aan de gemeenschap, het land, de stad, een dorp… Er volgen presentaties over een land waar elektriciteit, landbouw en toerisme beter ontwikkeld zijn. Dat zijn de dromen en visies van deze jonge mensen. Ze weten die met passie over te dragen en zo anderen mee te nemen in hun visie.

We eindigen de workshop met het aanwijzen van de winnende groep, maar niet zonder opgemerkt te hebben dat ze allemaal winnaars zijn, omdat ze ons mee hebben genomen in hun dromen en daarmee een belangrijke vaardigheid hebben toegepast.

Prachtige ervaring

En zo komt een einde aan mijn programma’s in Ghana. Juana en ik reizen door naar zuiden om nog een aantal dagen uit te rusten en te genieten. En om terug te kijken op een prachtige ervaring waarbij onze kennis gedeeld mocht worden.